LOZAN'DA MİLLİ BİR HÜKÜMET OLSA NELER ALINABİLİRDİ

1.Siyasi ve Toprak Hakları

•Musul: 1926’ya bırakılmak yerine Lozan’da kesin ve Türkiye lehine çözülebilirdi. İngiltere’nin petrol hesapları yerine halkın iradesi gözetilebilirdi. •Ege Adaları: Anadolu’nun kıyısına bitişik adalar (Meis, On İki Ada vb.) Türkiye’ye bağlanabilirdi. Lozan bunları İtalya ve Yunanistan’a bıraktı. •Batı Trakya: Nüfus çoğunluğu Müslüman-Türk olan bu bölge Türkiye’ye kazandırılabilirdi. Lozan, burayı Yunanistan’a bıraktı. •Hatay: Lozan’da değil, 1939’da alınabildi. Oysa millî bir hükümet kararlı olsaydı Lozan masasında talep edilebilirdi.

⸻

2. Askerî ve Stratejik Haklar

 •Boğazlar: Lozan’la birlikte Boğazlar’da uluslararası komisyon kuruldu, Türk askerine yasak bölge getirildi. Bağımsız bir hükümet, Montreux’ye kadar 13 yıl beklemeden Boğaz hâkimiyetini alabilirdi. •İşgalin Kalıntıları: İngiliz-Fransız askerleri Lozan’dan sonra dahi uzun süre İstanbul ve çevresinde kontrolü sürdürdü. Millî hükümet kesin çekilme şartını dayatabilirdi.

⸻ 

3. Ekonomik Haklar

•Kapitülasyonlar: Lozan’da kağıt üzerinde kaldırıldı ama ekonomik bağımlılık borçların ödenmesi ve dış ticaret kısıtlamaları üzerinden sürdü. Tam bağımsız bir hükümet Osmanlı borçlarını paylaşmayı reddedebilir, bağımsız gümrük tarifeleri uygulayabilirdi. •Petrol ve Madenler: İngiltere’nin baskısıyla Musul’dan ve Ortadoğu enerji kaynaklarından uzaklaştırıldık. Alternatif bir hükümet bölge halklarıyla ittifak kurarak bu kaynaklarda pay sahibi olabilirdi. 

⸻ 

4. Dini ve Kültürel Haklar

•Hilafet: Lozan süreci, hilafetin tasfiyesiyle paralel yürüdü. Millî bir hükümet hilafeti ümmetin ortak paydası olarak koruyabilir, Türkiye’yi İslam dünyasının merkezi yapabilirdi. •Azınlık Hakları: Lozan, Batı’nın dayatmasıyla azınlıklara özel statüler tanıdı ama Müslümanların hakları için aynı hassasiyet gösterilmedi. Millî bir hükümet eşitlik ilkesini Müslüman çoğunluğun lehine işletirdi. 

⸻ 

5. Diplomatik Alternatifler

•Lozan masasına tek başına değil, ümmetin desteğiyle çıkılabilirdi. Hindistan Müslümanları, Arap coğrafyası, Kafkas halklarıyla ittifak sağlanabilirdi. •İtilaf Devletleri Birinci Dünya Savaşı sonrası yorgundu; kararlı bir duruş, İngiltere’yi ve Fransa’yı geri adım attırabilirdi.

⸻ 

Özetle: 

Lozan, resmî tarihte “zafer” diye sunulsa da aslında Batı’nın çıkarlarını garantiye alan bir mutabakattır. Millî ve bağımsız bir hükümet olsaydı Musul, adalar, Boğazlar, Batı Trakya ve hilafet Türkiye’nin elinde kalabilirdi.

 

Akman Akar